ORMAN YANGINLARININ NEDENLERİ VE ÖNLENMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER
NELERDİR?
Orman Nedir?
Orman denilince akla ağaçlar gelir. Bir arazi parçasının orman olup olmamasını
belirleyen ana unsur ağaçlardır. Ormanlar ve ormancılıkla ilgili en yetkili
uluslararası kuruluş olan Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’ne göre;
bir yerin orman sayılabilmesi için üç ana kriter:
- Ağaçların olgunluk çağında 5 metreden daha fazla boylanabilmesi.
- Ağaçların toprağın en az 610'unu kapatacak sıklıkta olması.
- Arazinin en az yarım hektar, yani 5 bin metrekare büyüklüğünde olması.
Türkiye'de de bu kriterler temelde kabul edilmiş olmakla birlikte küçük bazı farklar
bulunmaktadır. Örneğin, devlet ormanları için yarım hektarlık sınır aranmamakla birlikte özel
ormanlar için bu sınır 3 hektardır. Ayrıca ağaçların toprağı en az 9610 oranında kapatacak olması
kriteri de Türkiye'de aranmamaktadır. FHAO kriterlerinde yazılı olmasa da hem dünyada hem de
ülkemizde göz önünde tutulan bir diğer kriter arazideki ağaçların türüdür. Bu ağaçların orman
ağacı cinsleri (meşe, kayın, çam, göknar,ladin, gürgen vb.) olması gerekir. Tarımsal üretim için
dikilmiş meyve ağaçlarının (elma, armut, kiraz, ceviz, badem, vişne, dut vb.) bulunduğu araziler
orman olarak kabul edilmemektedir.
Ormanın ne olduğuna ya da ne olmadığına karar verirken temelde ağaçlara bakıyor olmamıza
rağmen ormanın yalnızca ağaçlardan meydana geldiğini düşünmek yanıltıcıdır. Orman bir
ekosistemdir ve bu ekosistemde ağaçlarla birlikte diğer canlılar (çalılar ve otsu bitkiler,
hayvanlar, mikroorganizmalar vb.) ile hava, toprak ve su gibi unsurlar belirli bir denge içerisinde
bir arada bulunurlar. Aslında orman ağaçlarla birlikte diğer pek çok canlı türünün, hava, toprak
ve su ile etkileşim içerisinde oluşturmuş olduğu bir yaşam birliğidir. O nedenle adına orman
dediğimiz bu yaşam birliği, bu büyük ekosistem içerisinde üzerinde hiç ağaç bulunmayan açık
alanlar, kayalıklar, su yüzeyleri gibi alanlar olabileceği gibi, üzerinde ağaç olan her yere orman
dememiz de mümkün olmamaktadır.
Orman Yangını Nedir?
Ormana zarar veren faktörler arasında, daima önemini koruyan orman yangınları; Türkiye
ormanlarının sürekliliğini tehlikeye sokan etkenlerden biridir. Orman yangını, açık alanda
gerçekleştiği için rüzgâr ve yanıcı madde gibi doğal koşulların etkisi altında yayılma eğiliminde
olan, başta odun, yaprak ve dal olmak üzere ormanda bulunan pek çok yanıcı materyali ve canlı
ağaçları yakan yangın türüdür. Orman yangınlarının açık alanda gerçekleşmesi ve yayılma eğilimi
söndürme işlemlerini zorlaştıran ana faktördür.
Orman Yangını Türleri Nelerdir?
Orman yangınları, toprak ile ağaç tepesi arasında mevcut tüm yanıcı maddelerin yanma derecesi
ve şekline göre değişmektedir.
Orman yangınları türleri;
- Toprak yangını
- Örtü yangını
- Tepe yangını
Ülkemizin doğal koşulları gereği daha çok örtü ve tepe yangını görülmekte, toprak yangınına çok
fazla rastlanılmamaktadır.
Orman Yangınları Neden Çıkar?
Orman yangınının meydana gelebilmesi için üç unsura gerek vardır. Bunlar yanıcı madde, oksijen
ve tutuşturucu kaynaktır. Tutuşma sıcaklığı (ısı), oksijen ve yanıcı madde (yakıt) yeterli miktarda
bir araya gelirse yanma olayı meydana gelir. Yanmayı meydana getiren bu üç faktörün
oluşturduğu üçgene “Yangın Üçgeni” denir.
Bütün ormanlarda oksijen ve yanıcı madde bolca bulunmaktadır. O nedenle yangına neden olan
esas faktör tutuşma sıcaklığını oluşturacak tutuşturucu kaynaktır. Bu kaynak kimi zaman yıldırım
düşmesi ya da yanardağ patlaması gibi doğal olaylar olabileceği gibi kimi zaman da insan
faaliyetleri olabilmektedir. Yangına neden olan insan faaliyetleri genellikle ihmal-kaza ve kasıt
şeklinde iki ana gruba ayrılmaktadır.
Türkiye'de Orman Yangınları Neden Çıkıyor?
Türkiye'de her on orman yangınından dokuzu insan faaliyetleri sonucunda çıkıyor. Yıldırım
düşmesi nedeniyle çıkan yangınlar hem sayı olarak az hem de etkiledikleri alan olarak kısıtlı.
İnsan faaliyetleri içerisinde ise en çok yangına neden olan faktörler anız yakma, sigara izmariti,
enerji nakil hatlarından çıkan kıvılcımlar, piknik ateşi ve çoban ateşi gibi ihmal-kaza kategorisine
giren etkenler. Kasıtlı olarak çıkarılan yangınlar ise sayıca daha az.
Türkiye'de Her Yıl Ne Kadar Orman Yanıyor?
Son 20 yıla (2001-2020) bakıldığında Türkiye'de her yıl ortalama 2 bin 216 adet orman yangını
çıkmakta ve yine ortalama 8 bin 319 hektar orman alanı yanmaktadır. Ancak son yıllarda hem
çıkan orman yangını sayısında hem de yanan orman alanı miktarında artış yaşanmaktadır. İklim
değişikliğinin etkisiyle önümüzdeki süreçte orman yangınları açısından risk ve tehlike düzeyinin
sürekli artacağı tahmin edilmektedir.
Orman Yangınlarını Önlemek Ya da Etkilerini Azaltmak İçin Neler Yapmalıyız?
Ülkemizdeki orman yangınlarının büyük bölümü insan kaynaklı olarak çıktığından çözümün de
insan-orman ilişkilerinde aranması doğru olur. Her 10 orman yangınından dokuzunun insan
kaynaklı olarak çıkması teorik olarak her 10 orman yangınının dokuzunun engellenebileceği
anlamına gelir. Hem devlet kurumlarının hem de yurttaşların ortak çabaları ile çıkmadan
engellenen bir yangın binlerce canlının yaşamının korunması, ekonomik ve sosyal hayatın
güvencesi olan ormanlarımızın devamlılığı açısından son derece büyük önem taşımaktadır. Bu
amaçla yapılması gerekenler şu şekilde özetlenebilir:
Yurttaşlara düşen sorumluluklar:
Orman yangınlarının sayı ve etki gücü olarak azaltılması yalnızca devlet kurum ve kuruluşlarının
çabaları ile ulaşılabilecek bir amaç değildir. Yurttaşlar olarak bizlere de düşen büyük
sorumluluklar bulunmaktadır. Bu sorumlulukları yapılması ve yapılmaması gerekenler olarak iki
başlık altında toplamak olanaklıdır.
Orman Yangınlarını Önlemek için Yapılması Gerekenler
- Yangın sezonu boyunca ve özellikle yangına hassas dönemlerde (aşırı sıcak, kuru
verüzgârlı havalarda) yetkili kamu otoritelerinin uyarılarına mutlaka uyulmalı, bu uyarılar
hakkında düzenli bilgi sahibi olabilmek için yayınlar (tv, gazete, internet vb.) sürekli olarak
takip edilmelidir.
- Anız bırakan tarım alanlarının ormana yakın sınırları sürülerek, yanıcı maddeler alandan
uzaklaştırılmalıdır.
- Yangın sezonu boyunca ve özellikle yangına hassas dönemlerde (aşırı sıcak, kuru ve
rüzgârlı havalarda) yetkili kamu otoritelerinin uyarılarına mutlaka uyulmalı, bu uyarılar
hakkında düzenli bilgi sahibi olabilmek için yayınlar (tv, gazete, internet vb.) sürekli olarak
takip edilmelidir.
- Orman alanlarının içinde ya da yakınında yapılan bina ve tesislerde her türlü yangın
önlemi alınmalı ve çıkması muhtemel yangınların ormana sıçramasını engelleyecek
koruyucu düzenlemeler (yapı ile orman arasında yanıcı madde olmayan yeterli mesafe
bırakmak, yangın söndürme sistemlerini hazır ve çalışır durumda tutmak, yangınlarla
ilgili sürekli ve etkili bir gözetleme sistemi oluşturmak, bina içinde ya da çevresinde
parlayıcı-patlayıcı madde bulundurmamak) yapılmalıdır. Bu önlemler aynı zamanda
orman yangınları sırasında bina ve tesisler ile insanların zarar görmesini de
engelleyecektir.
- Orman içi ya da yakınındaki bina ve tesislerin özellikle dış cephe ve çatılarının yanmaya
karşı dayanıklı materyallerden yapılmasına özen gösterilmelidir.
- Orman alanlarına giriş-çıkış yapan ya da orman alanlarında kullanılan motorlu araçlar
başta olmak üzere her türlü araç-gerecin kıvılcım çıkarmak yoluyla orman yangınına
neden olmasını engelleyecek bakım ve onarımlar düzenli olarak yapılmalıdır.
- Acil durum haberleşme sistemlerinin sürekli çalışır durumda olduğundan emin
olunmalıdır.
- Olası bir yangın durumunda yapılması gerekenlerin önceden planlanmalı ve sürekli
gözden geçirilerek uygulamaya hazır halde bulunması sağlanmalıdır. Gerektiği
durumlarda yetkili kurumlarla (ormancılık örgütü, itfaiye teşkilatı vb.) işbirliği içerisinde
yangın tatbikatları gerçekleştirilmelidir.
- Orman yangınlarını önleme ve yangın sırasında yapılması gerekenler konusunda yayınlar
(bilgilendirme kitapçıkları, gazete haberleri, belgeseller, web siteleri vb.) takip edilmeli ve
bu konudaki bilgiler güncel tutulmalıdır.
- Orman alanlarındaki enerji nakil hatları özellikle rüzgârlı havalarda gözetim altında
tutulmalı, risk yaratan durumlar derhal yetkili makamlara iletilmelidir.
Orman Yangınlarını Önlemek için Yapılmaması Gerekenler
- Yangına hassas dönem ve alanlarda hiçbir şekilde ateş (çoban ateşi, kamp ateşi, piknik
ateşi vb.) yakılmamalıdır. Herhangi bir nedenle ateş yakılması zorunlu ise ağaçlar, çalılar
ya da kurumuş ot ve yapraklar gibi kolay tutuşabilecek alanlarda ateş yakılmamalı
(kayalık alanlar, üzerinde bitki bulunmayan çıplak toprak parçaları tercih edilebilir), ateş
yakmak için kolay tutuşan kimyasallar kesinlikle kullanılmamalı ve ateşin söndüğünden
emin olmadan alandan uzaklaşılmamalıdır.
- Tarım alanlarında hasat sonrası kalan bitki kök ve gövdeleri (anız) yakılmamalıdır.
- Orman içi ya da yakınında sigara içilmemeli, hiçbir şekilde (sönmüş dahi olsa) sigara
izmariti atılmamalıdır.
- Ormanlık alanlarda yapılan faaliyetlerde (piknik, doğa yürüyüşü, eğitim, bisiklet yarışı
vb.) oluşan atıklar kesinlikle ormanda bırakılmamalıdır. Bu atıklar asla taşmış çöp
kutularına ya da çöp birikmiş açık alanlara bırakılmamalıdır.
- Orman içi ya da yakınındaki bina ve tesislerde açık alanda yakacak odun
istiflenmemelidir.